Zastosowanie reakcji emocjonalnych na muzykę w dążeniu do zdrowia i dobrostanu

Joanna Kantor-Martynuska - Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk - 2015r.

Regulacja emocji stanowi jeden z podstawowych motywów słuchania muzyki (Lonsdale i North, 2011). Reakcje emocjonalne wzbudzane przez muzykę powstają zwykle bez związku z osobistymi celami słuchacza, jednak same te emocje, poprzez swoje odniesienia pozamuzyczne, mogą być z takim celami związane.  Reakcje emocjonalne na muzykę mogą mieć znaczenie diagnostyczne (por. Galińska, 2012). Gdy muzyka przywodzi słuchaczowi na myśl skojarzenia, wynikający z nich stan afektywny może on odnieść bezpośrednio do swojego funkcjonowania w świecie zjawisk pozamuzycznych. W takiej sytuacji emocje estetyczne inicjują refleksję słuchacza obejmującą pokrewne emocje utylitarne, stając się punktem wyjścia dla działań psychoterapeutycznych. Przykładem takiego procesu jest metoda Portretu Muzycznego (Galińska, 1995), muzyczna interakcja dorosłego z małym dzieckiem wspierająca wrażliwość i wzajemne oddziaływanie dziecka i opiekuna (Trehub, Hannon, Schachner, 2010) czy regulacja emocji z zastosowaniem muzyki (Saarikallio i Erkkila, 2007). Reakcje emocjonalne na dany utwór mogą stanowić „kotwicę” znaczeniową bez względu na okoliczności (jeśli powstała ona w kontekście o dużym znaczeniu emocjonalnym). Jeśli jednak jest to muzyka bez wcześniej uformowanych konotacji, jej odbiór może zależeć zarówno od stanu słuchacza jak i okoliczności
odbioru. Taka znaczeniowa „pojemność” czy „elastyczność” zależy jednak od właściwości samej muzyki (por. Hunter i in., 2010, 2011).

Badania nad zastosowaniem muzyki jako narzędzia indukcji nastroju oraz możliwościami oddziaływania tak wzbudzonego nastroju na przebieg procesów poznawczych i zachowanie wskazują, że muzyka wspiera eliminację niepożądanych myśli (silniej niż instrukcje werbalne; Sutherland i in., 1982) oraz ułatwia przetwarzanie pozytywnych bądź negatywnych treści (zob. Thaut i Wheeler, 2010). Jednak utylitarny charakter emocji estetycznych można rozpoznać dopiero ex post, gdy znane są już ich konsekwencje, na przykład, gdy emocje powstałe w związku z muzyką przyczyniają się do korzystnej życiowej zmiany (Juslin, i in., 2010).

Badania neuronalne nad reakcjami na muzykę dostarczają ogromnej ilości danych na temat neurobiologicznych korelatów percepcji różnego rodzaju struktur dźwiękowych. Jednak dane te, często trudne do zinterpretowania, w ograniczony sposób wyjaśniają emocjonalny aspekt przetwarzania muzyki (Panksepp i Trevarthen, 2009). Niniejszy artykuł proponuje rozpatrywanie emocjonalnych reakcji na muzykę jako dziedziny wnoszącej wkład w ogólną wiedzę o afektywnym funkcjonowaniu człowieka z uwzględnieniem specyfiki reakcji emocjonalnych na sztukę. Podejście to nawiązuje do wyników badań nad

fizjologicznym i neuropsychologicznym wymiarem reakcji emocjonalnych na muzykę w kontekście coraz powszechniejszych zaburzeń afektywnych (Aust, Filip, Koelsch, Grimm, i Bajbouj, 2013), urazów i chorób neurodegeneracyjnych (Gosselin, Samson, Adolphs, Noulhiane, Roy, Hasboun, Baulac i Peretz, 2006; Peretz, Gagnon i Bouchard, 1998).