Wybrane psychologiczne wyznaczniki tremy koncertujących muzyków profesjonalistów i amatorów - Estetyka i Krytyka 25 (2/2012) MARCIN SZULC, ANNA OLSZAK
W literaturze istnieje wiele różnych definicji temperamentu. Według Strelaua temperament odnosi się do podstawowych i względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników osobowościowych.
Strelau zbudował regulacyjną teorię temperamentu (RTT) na gruncie typologii Pawłowa. Jej podstawą jest stwierdzenie, że temperament odnosi się do formalnych cech zachowania.
Najbardziej aktualna wersja RTT opiera się na dziesięciu postulatach:
1. Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania.
2. Cechy formalne zachowania można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych.
3. Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe różnice indywidualne, które mają status cech.
4. Każde zachowanie, niezależnie od rodzaju i treści, można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych, toteż różnice indywidualne w temperamencie są powszechne.
5. Różnice indywidualne pod względem intensywności i charakterystyki czasowej zachowań i reakcji występują od początku życia neonatalnego, dlatego też cechy temperamentu obecne są od wczesnego niemowlęctwa.
6. Niezależnie od specyficzności zachowania, typowej dla człowieka i zwierząt, zachowanie wszystkich ssaków (zapewne wszystkich kręgowców) można scharakteryzować na podstawie cech, które odnoszą się do kategorii intensywności i czasu.
7. Biorąc pod uwagę tezy 5 i 6, należy przyjąć, że temperament jest wynikiem ewolucji biologicznej.
8. Cechy temperamentu, choć względnie stałe, podlegają w ontogenezie powolnym zmianom zdeterminowanym przez czynniki biologiczne i środowiskowe.
9. Temperament pełni funkcję regulacyjną, która podlega modyfikacji (moderowaniu) wartości stymulacyjnej (energetycznej) i temporalnej zachowań i reakcji oraz sytuacji, w jakiej jednostka się znajduje.
10. Rola temperamentu w regulacji stosunków człowieka ze światem ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach trudnych lub w zachowaniach ekstremalnych.
Pojęcie temperamentu można odnieść do poziomu energetycznego i czasowego. Do poziomu energetycznego zaliczono dwie podstawowe cechy temperamentu: reaktywność i aktywność. Reaktywność jest tą cechą temperamentu, która determinuje względnie stałe różnice indywidualne w wielkości (intensywności) reakcji. Może się przejawiać w reakcjach na bodźce o dowolnej intensywności i determinuje wrażliwość (sensoryczną i emocjonalną) oraz wydolność organizmu. Reaktywność traktuje się jako wymiar: na jednym jego końcu jest wysoka wrażliwość i niska wydolność, na drugim zaś niska wrażliwość i wysoka wydolność osoby. To znaczy, że niska reaktywność wyznacza duże zapotrzebowanie na stymulację, natomiast wysoka reaktywność wiąże się z małym na nią zapotrzebowaniem. Na podstawie zapotrzebowania jednostek na stymulację można podzielić osoby na wysokoreaktywne i niskoreaktywne.
Oczywiście reaktywność można traktować zarówno jako stan, jak i jako cechę. Stan reaktywności nie jest zjawiskiem temperamentalnym, wpływają na niego takie zmienne, jak: siła bodźca działającego na organizm, znaczenie bodźca (które często jest różne w różnych sytuacjach), aktualny poziom aktywacji, motywacja, ogólny stan organizmu i charakterystyczna dla jednostki reaktywność jako cecha temperamentalna. Reaktywność jako cecha to względnie stała predyspozycja jednostki do reagowania w określony sposób na bodźce; to właśnie ten rodzaj reaktywności stanowi temat badań nad temperamentem.
Aktywność jest miarą zapotrzebowania osoby na stymulację. Determinuje ona ilość i zakres działań o określonej wartości stymulacyjnej. Wymiar ten odnosi się do popularnej koncepcji optymalnego poziomu aktywacji Donalda Hebba, zgodnie z którą jednostka dostarcza sobie stymulacji tak, aby osiągnąć optymalny dla siebie poziom aktywacji. Zarówno zbyt niska, jak i zbyt wysoka stymulacja są dla danej osoby niepożądane, dlatego podejmuje ona działania mające na celu osiągnięcie optymalnego poziomy aktywacji.
Reaktywność i aktywność są dwiema niezależnymi od siebie charakterystykami energetycznymi zachowania. Reaktywność jest pierwotną cechą temperamentu, zdeterminowaną przez mechanizm fizjologiczny. Aktywność jest punktem wyjścia do podejmowania przez jednostkę takich aktywności, które dostarczyłyby jej odpowiedniego poziomu stymulacji.
Parametr czasowy temperamentu skupił na sobie mniej uwagi niż parametr energetyczny. Spośród kilku cech, które składają się na charakterystykę temperamentu (takich jak szybkość, tempo, trwałość, powtarzalność, rytmiczność, ruchliwość), najwięcej uwagi poświęcono ruchliwości (czyli zdolności do reagowania na zmiany szybko i adekwatnie).
Po szczegółowej analizie zarówno cech temperamentu postulowanych na początku powstawania teorii, jak i badań psychometrycznych Bogdan Zawadzki i Jan Strelau opisali strukturę temperamentu za pomocą sześciu cech:
- Żwawość (ŻW) – tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwiej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu.
- Perseweratywność (PE) – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał.
- Wrażliwość sensoryczna (WS) – zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej.
- Reaktywność emocjonalna (RE) – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej.
- Wytrzymałość (WT) – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysokostymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej.
- Aktywność (AK) – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej (z otoczenia).
Wyżej wymienione cechy mają status czynników pierwszego rzędu i biorą udział w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem. Moderują wszystkie zachowania i sytuacje, w których aspekt energetyczny (na przy-kład intensywność stymulacji, zachowanie w warunkach stresu, działanie ryzykowne) lub aspekt czasowy (na przykład szybkość zmian w środowisku zewnętrznym, tempo następujących po sobie reakcji) odgrywają ważną rolę w przystosowaniu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz