Wymiar czasu trwania i intensywności

Joanna Kantor-Martynuska - Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk - 2015r.

Wymiar czasu trwania i intensywności.

Afekt w wąskim rozumieniu, jako elementarny składnik emocji, stanowi chwilową pozytywną lub negatywną reakcję organizmu na jakiś czynnik zewnętrzny lub wewnętrzny (Kolańczyk, 2004). Charakteryzuje go tylko walencja i pobudzenie. W kontekście odbioru muzyki tego typu reakcja emocjonalna odnosi się do najbardziej elementarnych wrażeń o charakterze sensorycznym.

Emocja to zorganizowana, ustrukturyzowana reakcja na zdarzenie istotne z punktu widzenia przetrwania organizmu, jego potrzeb i celów, obejmująca stan podwyższonego pobudzenia (Ekman i Davidson, 2002), reakcję fizjologiczną, fenomenologiczne odczucie, ekspresję i tendencje do działania (Oatley i Jenkins, 1996). Cechuje ją intensywność, na ogół krótkotrwałość i reaktywny charakter, tj. bezpośrednie odniesienie do wywołującego ją bodźca. Definicja, która najlepiej ujmuje złożoność zjawisk afektywnych, przedstawia emocje jako względnie krótkotrwałe wzory percepcji, doświadczenia, reakcji fizjologicznych działania i komunikacji, które powstają w reakcji na specyficzne wyzwania i szanse o charakterze fizycznym i społecznym (Keltner i Gross, 1999). Wspomniana definicja akcentuje funkcjonalny wymiar emocji, obejmujący m.in. charakterystyczne dla percepcji estetycznej elementy oceny, subiektywnego odczucia i funkcje regulacyjne. Mieszczą się tu zarówno intensywne i krótkie doznania afektywne będące reakcją na bodźce istotne z punktu widzenia homeostazy (obejmujące zmiany poznawcze, subiektywne wrażenia, ekspresję i tendencje do działania; Davidson, i in., 2003), jak i reakcje „rozlane”, bardziej rozproszone i mniej określone jak nastroje. Przykład stanowić może tutaj zainteresowanie jako emocja kluczowa dla przeżycia estetycznego (Tan, 2000), mniej lub bardziej rozciągnięta w czasie, która wiąże się z eksploracją, motywacją wewnętrzną, ciekawością i uczeniem się (Silvia, 2006).

W przypadku afektywnego aspektu odbioru sztuki należy zwrócić uwagę zwłaszcza na uczucie czyli doznanie emocji (Damasio, 2000), które stanowi jej subiektywny przeżyciowy komponent (Panksepp, 2005). Uczucie to centralny składnik emocji, który obejmuje doznanie zmian zachodzących w ciele i sferze poznawczej w zestawieniu z równoczesnymi umysłowymi obrazami tego, co zmiany te wywołało (Damasio, 2011; Scherer, 2004). Integruje inne aspekty emocji i tworzy podstawy świadomej reprezentacji emocji (Scherer, 2004), będącej stanem uświadomionego uczucia (Damasio, 2000). Nastrój to zjawisko afektywne o mniejszej intensywności i dłuższym czasie trwania niż emocja lub też o charakterze przelotnego uczucia czy afektu. Jest subiektywnym stanem afektywnym, który nie odnosi się bezpośrednio do bodźca. Nie musi ściśle korespondować z doznawaną w danym momencie emocją, lecz może zmieniać prawdopodobieństwo jej wystąpienia, jak również może być efektem skumulowanych emocji. Informacje o nastroju uzyskujemy za pośrednictwem przekazu osoby doświadczającej go lub poprzez obserwację jej aktywności poznawczej, na którą nastrój oddziałuje (Davidson, 2002). Nie jest on szczególnie łatwo wzbudzany przez muzykę chyba, że słucha się jej celowo, traktując jako narzędzie samoregulacji (por. Van den Tol i Edwards, 2014).

Preferencje muzyczne to stosunek do muzyki analizowany na wymiarze jej „lubienia” vs. „nielubienia”. To czy muzyka podoba się słuchaczowi, zarówno na dłuższą metę jak i w danej chwili, ma konsekwencje dla tego, jakiej muzyki rzeczywiście słuchamy i jak na nią reagujemy (por. Lamont i Greasley, 2009). Preferencje muzyczne mogą szybko się zmieniać, także w zależności od kontekstu, a te bardziej trwałe wiążą się zazwyczaj z silnymi przeżyciami emocjonalnymi (Lamont i Webb, 2009). Można domniemywać, że w zależności od właściwości samej muzyki, charakterystyk słuchacza i okoliczności słuchania, reakcja emocjonalna na muzykę będzie miała formę tych elementarnych afektów, bądź też prowadzić będzie do złożonych stanów afektywnych nadających sens indywidualnemu doświadczeniu. Niekiedy jednak podważany jest bezpośredni związek muzyki z emocją, co wskazuje, jak różne może być rozumienie znaczenia muzyki dla stanu emocjonalnego słuchacza w zależności od sposobu badania tych zjawisk (Konečni, Brown i Wanic, 2008).