Agnieszka Weiner UMCS - Rozwój muzyczny człowieka
Rozwój muzyczny według Johna A. Slobody
Spojrzenie na muzyczny rozwój z perspektywy poznawczej reprezentowanej przez Slobodę8 skutkuje po pierwsze - uwzględnieniem interakcji środowiska, aktywności własnej i genetyki w procesie przyswajanie muzycznych umiejętności, a po drugie - zakotwiczeniem rozwoju muzycznego na schemacie stadialnym. Sloboda wiąże progres zawsze z kontekstem kulturowym, pewnymi cechami podmiotu (szczególnie motywacją) i sprzyjającymi okolicznościami. Autor proponuje podział rozwoju muzycznego na dwa etapy: enkulturację9 i adekwatny trening (najczęściej instytucjonalny). Pierwszy okres (do około 10 roku życia) wyróżnia brak samoświadomości rozwoju muzycznych umiejętności, ich nabywanie na zasadzie połączenia genetycznego wyposażenia i wpływów środowiska (najczęściej domowego) charakterystycznych dla kultury, w której dziecko wzrasta. Powoduje to przechodzenie przez względnie stałe etapy, związane z rozwojem systemu poznawczego i uczenia się przez doświadczenia. Trening (oparty na świadomym wysiłku) koncentruje się na specyficznych doświadczeniach dostępnych wybranej grupie. Bazują one na enkulturacji i prowadzą do różnych form wybiórczego profesjonalizmu (wiedzy i umiejętności).
W początkowym okresie enkulturacji muzycznej pojawia się świadomość muzyczna, której Sloboda nie łączy z prostą fiksacją uwagi na określonym dźwięku, czy melodii (w przeciwieństwie np. do Gordona). Prawdziwa świadomość muzyczna zaczyna się wtedy, gdy dziecko jest w stanie zauważyć uporządkowane relacje pomiędzy różnymi dźwiękami10, co dzieje się na ogół w wieku około 5 miesięcy (badania rytmu serca niemowląt jako reakcji na zmianę11). Generalnie jednak Sloboda utrzymuje, że przed ukończeniem 6 miesięcy (a nawet roku) nie można dostrzec specyficznie muzycznych zachowań (choć przez intensywny trening udaje się w tym wieku wypracować naśladowanie wysokości dźwięku), mimo dość powszechnego pojawiania się zdolności do kopiowania intonacyjnego konturu mowy (w obrębie określonego zakresu wysokości). Sloboda krytycznie analizuje wnioski Mooga z badań tego okresu uznając, iż w pierwszym roku życia z pewnością dochodzi jedynie do odróżniania przez dzieci dźwięków muzycznych od nie-muzycznych (poprzez skupienie uwagi, wokalizację, reakcje ruchowe), choć zgadza się, że małe dzieci są szczególnie wrażliwe na muzyczne dźwięki o określonej wysokości. Za zasadniczą zmianę w muzycznym rozwoju uznaje Sloboda początki spontanicznego śpiewu (około 18 miesięcy). Różni się on użyciem stabilnych wysokościowo dźwięków (początkowo w obrębie sekund i tercji, a potem kwart i kwint) od wokalizacji w poprzednim okresie i nie jest zdaniem Slobody związany z rozwojem mowy. Autor przestrzega też przed nadinterpretacją jego przebiegu (np. analizy w kategoriach diatoniki). Piosenki te w 2-3 roku życia stają się coraz lepiej zorganizowane (względnie stałe tonalnie frazy, świadomie stosowane repetycje, wędrujące centrum tonalne), co świadczy o pojmowaniu muzyki jako konstrukcji złożonej z pewnych wzorców interwałowo-rytmicznych wykorzystujących określony zbiór interwałów. Nadal brak jest świadomości struktury tych wzorców, które w muzyce zawsze mają kierunek i dążą do zamknięcia. Dziecko stopniowo wtapia fragmenty znanych piosenek w swoje kompozycje, aż dochodzi do świadomości, charakterystycznych dla jego kultury wzorców rytmicznych i wysokościowych (co dzieje się według Mooga - w 2, a według Gordona – w 3 roku życia). Przy odtwarzaniu piosenek stopniowo poprawia się dokładność, tak, że dzieci około 5 roku życia potrafią prawidłowo odtwarzać piosenki i śpiewanki ze swojej kultury. Wzrost samoświadomości dziecka stopniowo powoduje wypieranie spontanicznego śpiewu i dążenie do coraz wierniejszego kopiowania ze szczegółami (ta tendencja dotyczy też innych aspektów rozwoju w tym wieku), co zresztą jest w naszej kulturze mocno wspierane (w przeciwieństwie do improwizacji). Wydaje się, że dziecko w wieku 5 lat świadomie koncentruje się po raz pierwszy na strukturze tonacji i rytmu (skale, rytm). Do wieku tego trwa też stopniowa koordynacja ruchu do muzyki. W słuchaniu muzyki dzieci początkowo jednakowo reagują na konsonanse i dysonanse, choć sam rytm rzadko identyfikują jako muzykę. Około 5 roku życia wzrasta wyraźnie świadomość tożsamości melodycznej (rozpoznawalność wzoru wysokości i rytmu, bez względu na zmiany barwy i słów). Sloboda twierdzi, że przed 3 rokiem życia stymulacja środowiska na muzyczny rozwój nie daje efektów. W wyjaśnianiu rozwoju muzycznego od 5 do 10 roku życia Sloboda odwołuje się do stadiów Piageta i zasadniczej zmiany w rozwoju myślenia na tym etapie (przejście do fazy operacji konkretnych). Uważa, że dzieci około 8-10 roku życia są zdolne do spostrzegania i zapamiętania niezmiennych cech wzorców, różniących się pod innymi względami, co wiąże się z umiejętnością kształtowania oceny i wychodzenia poza dostępne percepcji właściwości. Za główny trend w rozwoju muzycznym dziecka w tym wieku uznaje Sloboda refleksyjną (a nie jak dotąd enaktywną) świadomość struktur i wzorców charakteryzujących muzykę (stopniowo coraz trudniejszych jej aspektów). W tym wieku kształtuje się też typowa dla dorosłych w naszej kulturze reakcja na dysonanse. Sloboda podkreśla, że w realizowanych z tego zakresu przez niego badaniach brak było różnic pomiędzy dziećmi kształconymi i nie kształconymi muzycznie, co wskazuje na enkulturacyjny aspekt nabywanych umiejętności. Złożone sądy na temat stylu muzyki są formułowane w odniesieniu do skomplikowanych aspektów muzyki (instrumentacja, charakter, faktura, rytm) dopiero około 14 roku życia. W etapie dalszym widoczne jest wzajemne wpływanie na siebie enkulturacji i specyficznego treningu muzycznego, co prowadzi stopniowo do nabywania określonego rodzaju profesjonalizmu w muzyce. Warto wspomnieć także o stosunku autora do testowania zdolności muzycznych. Uznaje on to za stosowne tylko wtedy, gdy nie ma lepszego sposobu ich wykazania. Wykonanie wokalne lub instrumentalne muzyki to, według Slobody, lepszy od testu sposób sprawdzenia zdolności muzycznych. Ponadto postuluje łączenie wiedzy o zdolnościach z różnych źródeł.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz