opracował:
mgr Marek Pyrzanowski
Podstawowym zadaniem
przedmiotu "muzyka" jest budzenie zainteresowań oraz rozwijanie
muzykalności i zdolności muzycznych. Dokonuje się to w trakcie realizacji
różnych form kształcenia, głównie zaś podczas działalności dzieci.
Muzyczna aktywność dzieci
rozwija się najpełniej w czasie realizacji trzech form działalności:
1.
ruchu przy muzyce
2.
gry na instrumentach
3.
śpiewaniu piosenek
Formy te wzajemnie się
integrują i stanowią syntezę współczesnej koncepcji wychowania muzycznego. Od
kilku lat obserwuje się nowe tendencje pedagogiczne w wychowaniu dzieci i
młodzieży. W różnych ośrodkach powstały nowe systemy i metody zmierzające do uatrakcyjnienia
wychowania przez muzykę, i przybliżenia jej psychice z równoczesnym
uwzględnieniem rozwoju jego osobowości.
Metody wybitnych pedagogów
Orffa, Kodály'a i Dalcrose'a wpłynęły na nową polską koncepcję przedmiotu
"muzyka".
Metoda Orffa rozwija podstawowe
uzdolnienia dzieci przez:
·
odtwarzanie muzyki wokalnej i instrumentalnej
·
tworzenie muzyki wokalnej i instrumentalnej
·
realizację ruchową muzyki
·
integrację ruchu, śpiewu, gry na instrumentach i słowa
Metoda Orffa wykorzystuje
żywiołowy zapał dzieci i ich naturalną motoryczność- uczniowie sami tworzą
muzykę, rozwijają swą fantazję i pomysłowość przy improwizowaniu komponują
własne ilustracje do słuchanej melodii lub rytmu.
Metoda Dalcrose'a polega
na stosowaniu w procesie dydaktycznym ćwiczeń muzyczno -ruchowych i ćwiczeń
solfeżowych.
Metoda Kodály'a dotyczy
przede wszystkim ćwiczeń słuchowo- głosowych, których celem jest wykształcenie
i zapisywanie usłyszanej melodii. Warunkiem umożliwiającym realizację procesu
dydaktycznego w tych metodach jest przekazywanie wiadomości dotyczących:
·
notacji muzycznych
·
metrum i rytmu muzycznego
·
pedagogiki i tempa
·
skal, gam i tonacji
·
artykulacji i frazowania
·
elementów dzieła muzycznego
·
form muzycznych
·
wielogłosowości
Niezależnie od kolejności
wprowadzenia materiału, każda z metod posługuje się objaśniająco- informacyjnym
jak i poszukującymi metodami przy opracowaniu nowego materiału nauczania.
Szczególny nacisk spoczywa jednak na metodach utrwalających. Stwierdzić można,
że metody nie pokrywają się z pojęciem metod nauczania. Ich znaczenie jest
szersze, tworzą odrębne dla każdej metody zestawienie reguł postępowania.
Jednym z wybitnych
pedagogów - muzyków był Emil Jaquez-Dalcrose. Był on niezwykłym pedagogiem
stale poszukującym nowych metod i środków umuzykalniania uczniów. Stworzył
system początkowo zwany "gimnastyką rytmiczną". Polegał on na
ruchowej realizacji metrum i rytmu a także dynamiki. Na pierwszym miejscu stawiał
rytm i jego odtworzenie. Rytmika uczy dzieci koncentrować uwagę wyrabia pamięć,
stwarza radosny nastrój w czasie lekcji. Ze względu na duże walory pedagogiczne
i psychologiczne " rytmika Dalcrose'a" została wykorzystana w pracy z
dziećmi upośledzonymi umysłowo, a także z niewidomymi i głuchymi.
Realizacja ruchowa rytmu
przebiega w oparciu o stałe, powtarzające się schematy ćwiczeń o wzrastającym
stopniu trudności, a więc:
1.
maszerowanie w takt muzyki
2.
ćwiczenia z zastosowaniem fraz za pomocą gestów i ruchów
3.
ćwiczenia z powiększaniem i zmniejszaniem wartości rytmicznych
4.
ćwiczenia w realizacji ruchowej zmiennego metrum
5.
ćwiczenia odprężające (oddechowe)
6.
ćwiczenia słuchowe
7.
ćwiczenia w improwizowaniu
8.
ćwiczenia w dyrygowaniu
9. ćwiczenia
wolne
Zabawy rytmiczne są
uzupełnieniem systemu Dalcrose'a przez jego kontynuatorów i następców. Zabawy
można sklasyfikować następująco:
1.
zabawy i ćwiczenia gimnastyczne przy akompaniamencie muzyki- bez
rekwizytów
2.
zabawy umuzykalniające, których celem jest rozwijanie dyspozycji
słuchowych
3.
zabawy rytmiczne mające na celu wprowadzenie elementów rytmiki
Dalcrose'a
4.
zabawy z piosenką, których celem jest wykształcenie umiejętności
przedstawienia pewnych treści za pomocą ruchu
·
ilustracja piosenek
·
inscenizacja piosenek
·
interpretacja piosenek
1.
zabawy taneczne, których celem jest wykształcenie umiejętności
realizowania metrum muzycznego za pomocą kroków i układów tanecznych
W systemie Orffa
najważniejszymi elementami są:
·
odtwarzanie i słuchanie muzyki
·
tworzenie muzyki
·
aktywna twórczość dziecka
Tworzenie muzyki wokalnej
i instrumentalnej opiera się na kanonie i rondzie. Kanony melodyczne realizowane
są głosem lub na instrumencie. Chodzi tu o imitację stale płynącej melodii
tworzonej przez jednego ucznia a naśladowanie przez pozostałych. Opanowanie
umiejętności kształtowania formy ronda rytmicznego oraz improwizowanie melodii
pozwala na wprowadzenie ćwiczeń, w których podany jest refren ronda a soliści
kolejno improwizują melodię kupletów.
System Orffa w całości
wyczerpuje wszystkie zagadnienia wychowania muzycznego. Uwzględnia przy tym
założenia teoretyczne współczesnej pedagogiki i dyspozycje psychiczne dzieci.
Podstawą systemu Kodály'a
jest śpiew własny wraz z ćwiczeniami kształcącymi słuch i głos oraz notacji,
której celem jest opanowanie przez ucznia umiejętności czytania nut głosem.
Kodály posłużył się solmizacją relatywną ściśle związaną z szeroko pojętym
systemem tonalnym.
Cechy charakterystyczne
metody:
·
sylaba solmizacyjna nie określa bezwzględnej wysokości dźwięku
·
nazwa jednostkowa określa stopień skali
·
sylaba "do" oznacza pierwszy stopień skali majorowej
Kodaly wprowadza
fonogestykę, która umożliwia śpiew melodii i ćwiczeń zanim uczeń opanuje w
pełni notację muzyczna. Ułatwia też właściwe intonowanie dźwięku, stanowi pomoc
w intonowaniu melodii, pozwala na wprowadzenie ćwiczeń dwu a nawet trzy
głosowych bez posługiwania się zapisem.
System Kodaly'a jest nieco
odmienny od uprzednio omawianych systemów. Główną czynnością jest śpiew własny
dziecka, śpiew zbiorowy i słuchanie muzyki. Droga do poznania muzyki przebiega
od aktywnej obserwacji muzyki żywej do myślenia abstrakcyjnego. Ponad to
stosuje integrację kształcenia słuchu, zasad muzyki oraz harmonii.
We współczesnym wychowaniu
muzycznym wyodrębnić można szereg form ściśle ze sobą powiązanych, które
składają się na całokształt procesu dydaktycznego:
Należą do nich:
·
śpiewanie
·
granie
·
słuchanie muzyki
·
tworzenie muzyki
·
realizacja ruchowa muzyki
·
procesy integracji pomiędzy poszczególnymi formami
·
zajęcia integrujące muzykę i inne przedmioty
1.
Śpiew jest najstarszą formą ekspresji muzycznej. Forma ta pojawia
się we wszystkich systemach lecz nie w jednakowym stopniu. Najmniej miejsca
zajmuje w systemie Dalcrose'a. W większym stopniu nauczanie pieśni występuje w
systemie Orffa. Pieśni, ludowe, fragmenty pieśni z tzw. muzyki poważnej
wykonywane a'capella lub z akompaniamentem. Piosenka często stanowi punkt
wyjścia przy kształtowaniu formy. Centralną formę zajmuje pieśń w systemie
Kodály'a. Pieśń jest ściśle związana z nauką notacji muzycznej. Duży nacisk
położony jest na interpretację pieśni, na jej dokładne pod względem
intonacyjnym rytmicznym, emisyjnym. Stopień trudności pieśni dostosowany do
możliwości wykonawczych dzieci.
2.
Gra na instrumentach znajduje zastosowanie we wszystkich
systemach. W systemie Dalcrose'a instrumenty są środkiem pomocniczym w
utrwalaniu materiału nauczania. Instrumenty towarzyszą różnym zabawom
rytmicznym, służą jako akompaniament do tańców, inscenizacji. W systemie Orffa
Gra na instrumentach zajmuje centralne miejsce. Orff skoncentrował uwagę na tej
formie, ponieważ stwarza ona możliwości aktywnego uczestnictwa w procesie
uczenia się wszystkim dzieciom bez względu na ich zdolności. W systemie
Kodály'a gra na instrumentach jest formą realizowaną w zależności od upodobań i
zainteresowań nauczyciela.
3. Słuchanie
muzyki jest formą bardzo ważną w procesie wychowania muzycznego. W systemie
Dalcrose'a forma ta nie znajduje szczególnego zastosowania. Podstawowym
materiałem muzycznym jest muzyka fortepianowa improwizowana przez nauczyciela.
Uczniowie w takt tej muzyki odtwarzają przebieg metro rytmiczny przy pomocy
gestów, ruchów uwzględniając tempo dynamikę frazowanie. Nauczyciel powinien
sięgnąć po muzykę artystyczną, aby stworzyć uczniom możliwość głębszego
wniknięcia w strukturę dzieła muzycznego. W systemie Orffa dziecko uczestniczy
we wspólnej improwizacji, odtwarzaniu muzyki lub też towarzyszy przy różnym
podziale ról z zastosowaniem różnych instrumentów. Wykonawcy zmuszeni są
koncentracji uwagi do wnikliwego przysłuchiwania się muzyce- dźwiękom, barwom i
współbrzmieniom. System Kodály'a uwzględnia słuchanie muzyki jako formę.
4.
Zajęcia muzyczno - ruchowe mają na celu przede wszystkim
kształcenie poczucia rytmu. Stanowią one jeden z warunków przeżycia muzycznego.
Zajęcia te przebiegają w postaci ćwiczeń rytmicznych, ilustracji ruchowej
utworu muzycznego, inscenizacji utworu, improwizacji i tańców. Dalcrose
posłużył się plastyką improwizowaną gestami rzeźby greckiej. W systemie Orffa
zajęcia muzyczno ruchowe powiązane z tworzeniem muzyki grą na instrumentach,
śpiewaniem. W ćwiczeniach jest swobodna i spontaniczna realizacja rytmu za
pomocą ruchu. W systemie Kodály'a zajęcia muzyczno- ruchowe nie występują jako
samodzielna forma. W tym celu skomponował sto małych utworów by dzieci
maszerowały w takt muzyki granej przez nauczyciela.
5. Tworzenie
muzyki - jest to forma, która pozwala dziecku na głębsze wniknięcie w strukturę
utworu muzycznego. W systemie Dalcrose'a główny nacisk położony jest na
improwizację ruchową. Jest to zazwyczaj improwizacja kierowana. Rodzajem
improwizacji jest ilustracja zjawisk akustycznych za pomocą instrumentów
perkusyjnych.
W systemie Orffa w centrum działalności występuje improwizacja wokalna, instrumentalna i wokalno - instrumentalna oraz ruchowa. W początkowej fazie twórcza ekspresja dzieci jest swobodna i nieograniczona żadnymi zasadami.
Niezbyt wielkie zastosowanie ma improwizacja w systemie Kodály'a, ze względu na założenia estetyczne tego systemu.
W systemie Orffa w centrum działalności występuje improwizacja wokalna, instrumentalna i wokalno - instrumentalna oraz ruchowa. W początkowej fazie twórcza ekspresja dzieci jest swobodna i nieograniczona żadnymi zasadami.
Niezbyt wielkie zastosowanie ma improwizacja w systemie Kodály'a, ze względu na założenia estetyczne tego systemu.
Integracja
wychowania muzycznego z innymi przedmiotami nauczania.
Wychowanie muzyczne ma
szczególne znaczenie wychowawcze na szczeblu nauczania początkowego, gdy w
procesie dydaktycznym można zastosować wszystkie formy. Może również zaistnieć
korelacja z innymi przedmiotami. Rytmika Dalcrose'a jest przykładem zespolenia
zajęć muzyczno - ruchowych z wychowaniem fizycznym. W systemie Orffa scalają
się formy z przedmiotami tj.: wychowanie fizyczne, nauka języka. W systemie
Kodály'a zintegrowane jest śpiewanie i słuchanie muzyki. System Orffa posiada
zdecydowaną przewagę nad pozostałymi systemami.
Materiał
nauczania w systemach Dalcrose'a, Orffa, Kodály'a.
Najbardziej typowe i
charakterystyczne dla systemu Dalcrose'a są te utwory, w których temat
rytmiczny przeprowadzony zostaje bez zmian od początku do końca. Użycie
fortepianu nie może przyczynić się do wrażliwości na barwę, na szatę dźwiękową.
Materiał nauczania w systemie Orffa jest niezwykle bogaty i zróżnicowany, jest
on ujęty w tomach. Prawie wszystkim utworom towarzyszy akompaniament w postaci
burdonu lub ostinata. Orff sięga do starych pieśni i rymów dziecięcych, do
dawnych pieśni ludowych, kościelnych. Materiał nauczania w systemie Kodály'a
obejmuje przede wszystkim ludowe pieśni węgierskie, pieśni ludowe różnych
narodów i muzykę poważną. Ściśle przestrzegana jest zasada stopniowania
trudności.
Wyżej wymienione systemy mogą być zaadoptowane do niektórych form wychowania muzycznego w polskiej szkole, a mianowicie do:
Wyżej wymienione systemy mogą być zaadoptowane do niektórych form wychowania muzycznego w polskiej szkole, a mianowicie do:
·
zajęć muzyczno - ruchowych
·
muzykowania
·
tworzenia muzyki
·
nauczania notacji muzycznej
·
czytania nut głosem
Nie wszystkie formy są
możliwe do uwzględnienia ze względu na duża liczebność uczniów w klasach, a
także z powodu niewielkiej ilości godzin na ich realizację. Wyposażenie
wszystkich szkół w Polsce w bogate instrumentarium Orffa wymaga wielu nakładów
finansowych oraz czasu na ich wykonanie. Niewystarczające są również koncepcje
zawarte w tych systemach, które dają nauczycielowi gotowe wzory postępowania
metodycznego. Nauczyciel powinien świadomie dobierać czynności w pracy z
uczniami, a więc zastosować taką metodę, aby przyczyniła się ona do uzyskania
oczekiwanych wyników.
Najnowsza koncepcja
przedmiotu muzyka uwzględnia następujące formy nauczania.
1.
ruch przy muzyce i śpiew
2.
gra na instrumentach
3.
tworzenie muzyki
4. słuchanie
muzyki
Program należy realizować
uwzględniając następujące metody nauczania:
1.
metoda analityczno - percepcyjna, stosowana jest przy pracy nad
piosenką lub utworem instrumentalnym. Uczniowie zapamiętują wzór ze słuchu,
dokonują analizy słuchowej.
2.
metoda problemowo - odtwórcza, uczniowie samodzielnie z zapisu
nutowego przyswajają sobie ćwiczenie, piosenkę lub utwór.
3. metoda
problemowo - twórcza, polega na angażowaniu myślenia i inwencji muzycznej
uczniów przez rozwiązywanie określonego zadania o charakterze twórczym.
4. metoda
problemowo - analityczna, ma zastosowanie w nauce słuchania muzyki. Przyczynia
się do rozwijania zdolności uczniów, do samodzielnego słuchania i analizowania
utworu.
5.
metoda ekspozycji - zapewnia uczniom możliwość zetknięcia się z
dziełem artystycznym. Dotyczy również filmu o muzyce, audycji telewizyjnej.
6. metoda
organizowania i rozwijania działalności muzycznych ucznia - ma kształcić i
rozwijać muzyczne umiejętności uczniów na lekcjach i poza lekcjami.
Współczesna pedagogika
światowa, również i polska, w nowej koncepcji programowej stawia na naturalność
i autentyzm w działaniu ucznia, przy udziale cierpliwego nauczyciela, który z
metodyczną konsekwencją prowadzi dzieci od poznania, poprzez zrozumienie, aż do
przeżycia muzyki.
Świetnie napisane. Pozdrawiam serdecznie.
OdpowiedzUsuń