Rola oczekiwań słuchacza w powstawaniu reakcji emocjonalnej na muzykę

Joanna Kantor-Martynuska - Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk - 2015r.

Podejście absolutystyczne zakłada, że przypisywanie muzyce oddziaływania emocjonalnego na człowieka jest błędem atrybucji, a jedyne, co wzbudza ona u słuchacza to bliżej nieokreślone pobudzenie (np. Kivy, 1990; Meyer, 1956). Zaangażowanie emocjonalne słuchacza może mieć odniesienie do abstrakcyjnej struktury muzycznej, bez konieczności odwoływania się do emocji o charakterze utylitarnym. W ramach orientacji absolutystycznej muzyka to zwykła kombinacja

dźwięków (np. Stravinsky i Craft, 1982), jednak reakcje afektywne towarzyszące muzyce bywają silne, niejednokrotnie wykraczając poza samo doświadczenie estetyczne, a ich wystąpienie może być dla słuchacza zaskoczeniem. W toku słuchania muzyki słuchacz ma przewidywania dotyczące tego, co wydarzy się w najbliższym czasie. Oczekiwanie (anticipation), które na bieżąco wzbudza u słuchacza muzyka, wynikające z konfiguracji jej warstwy harmonicznej, melodycznej, rytmicznej czy dynamicznej, stanowi podłoże powstawania reakcji emocjonalnych, które obserwować można w czasie rzeczywistym zwłaszcza na podstawie wskaźników fizjologicznych. Reagowanie na muzykę obejmuje konstruowanie ilościowych przewidywań co do prawdopodobieństwa wystąpienia danego dźwięku (Margulis, 2005). Wyznacza ono typy napięcia, które mają charakter (a) zaskoczenia pociągającego za sobą zaangażowanie uwagowe (surprise-tension), (b) zaprzeczenia oczekiwaniom (denial-tension), które stwarza wrażenie, że muzyka „wymyka się” wyobrażeniu jakie słuchacz ma o niej, oraz (c) oczekiwania, gdy muzyka podąża w spodziewanym kierunku (expectancy-tension). Zawieszenia i napięcia w obrębie muzyki m.in. wzbudzane przez relacje funkcyjne muzyki tonalnej (Lerdahl i Jackendoff, 1983; Meyer, 1974) przeplatają się z rozwiązaniami prowadzącymi do odczucia emocjonalnego odprężenia. Taki sposób rozumienia reakcji emocjonalnych na muzykę uwzględnia głównie procesy poznawcze przebiegające ściśle w odniesieniu do samego dzieła, pomijając kontekst jego percepcji oraz indywidualne charakterystyki słuchacza.