Agnieszka Weiner UMCS - Rozwój muzyczny człowieka
WPROWADZENIE
Rozwój muzyczny człowieka to centralny problem nie tylko psychologii muzyki, ale także edukacji muzycznej. Od znajomości specyfiki tego rozwoju, jego praw, roli jaką pełni muzyka w poszczególnych fazach ontogenezy zależy wybór strategii postępowania pedagogicznego i, jak ufamy, możliwości poprawy jakości życia człowieka, gdyż muzyka pełni w życiu człowieka znaczącą rolę. Poznanie tendencji w rozwoju muzycznym nie jest sprawą łatwą. Już samo ujęcie rozwoju jawi się nieostro. Z punktu widzenia ogólnych paradygmatów teoretycznych wyróżnić można kilka grup teorii rozwoju człowieka w ciągu życia: psychoanalityczne, behawiorystyczne, kognitywne, kulturowo-historyczne, dialektyczne, humanistyczne, czy eklektyczne. I tak, koncepcje psychoanalityczne zakładają możliwość całożyciowego rozwoju przy aktywnym pokonywaniu kryzysów rozwojowych. Te, wymagające wzmożonego wysiłku i samoświadomości okresy, większość ludzi przechodzi bez pomocy zewnętrznej. Behawioryści odwołują się z kolei do teorii reaktywności organizmu i zmian zachowania na skutek uczenia się, co znalazło oddźwięk w pierwszych teoriach uczenia się (np. E. Thorndike’a, B. Skinnera), a szczególnie w nurcie neobehawiorystycznym (teorie społecznego uczenia się). Z kolei koncepcje kognitywne (piagetowskie i postpiagetowskie) koncentrują się wokół paradygmatu strukturalistycznego, podkreślając całożyciowość procesów rozwojowych. Jednak tylko pośrednio przypisują one rolę czynnikom społeczno-kulturowym w rozwoju, co zdecydowanie odróżnia je od kierunku kulturowo-historycznego, dla którego istotą pozostaje wyjaśnianie rozwoju psychicznego człowieka w jego interakcji ze społeczeństwem, historią i kulturą. Dialektyczne koncepcje rozwoju koncentrują się na zmianach rozwojowych (ujętych w okresy, fazy lub stadia) o charakterze jakościowym i ilościowym, zachodzących pod wpływem wzajemnej interakcji w obrębie następujących czynników: własna aktywność podmiotu, wychowanie, wrodzone zadatki organiczne i środowisko. Dla koncepcji odwołujących się do psychologii humanistycznej rozwój psychiczny to przede wszystkim proces samorealizacji.
Psychologia muzyki jako subdyscyplina rozwijająca się szczególnie prężnie w ostatnim dwudziestoleciu XX wieku (choć jej prapoczątków należy się doszukiwać na przełomie poprzednich wieków) nie dopracowała się do dziś jednolitej koncepcji muzycznego rozwoju człowieka. Przeciwnie, wciąż pojawiają się i rozwijają nowe ujęcia, konkurujące z poprzednimi lub je uzupełniające. Wiele propozycji nadal inspiruje myśl Piageta, niektóre poszerzane są o teorie Wygotskiego i Brunera, zaś w kontekście postpiagetowskich ujęć (powtórnego namysłu nad etapowością rozwoju muzycznego) pojawiło się spojrzenie, uwzględniające doniesienia neurodydaktyki na temat specyfiki muzycznego rozwoju. Najintensywniej rozwijający się obecnie nurt psychologii muzyki nie koncentruje się już, jak w latach 80. XX wieku, na poznawczym (piagetowskim) kontekście2. Najbardziej inspirujące ujęcia uwzględniają rolę czynników społecznych i kulturowych kotwicząc się w społecznej psychologii muzyki3. Stąd kluczowe problemy zajmujące psychologów muzyki obejmują tematykę: procesu stawania się muzykiem, gustu i smaku muzycznego, subkultur w muzyce, nowych ról muzyki w biznesie, szeroko pojętym utrzymaniu zdrowia i oczywiście (nadal) relacji muzycznego rozwoju do edukacji. Olbrzymie zróżnicowanie (na świecie) rozumienia tego czym jest i jak przebiega uczenie się muzyki koresponduje z kolejnym pytaniami – co oznacza dziś „bycie muzykiem” i co to znaczy „być dobrym z muzyki”. Stale także poszerza się zakres muzycznych zdolności i umiejętności, co pozostaje częściowo rezultatem gwałtownych zmian społecznych i technologicznych.
dotychczasowych badaniach nad rozwojem muzycznym człowieka wyróżnia się kilka etapów. W pierwszym z nich (przełom XIX i XX wieku - Preyer i Shinn, a następnie Shirley, Stern i Wing) dominują badania opisowe zachowań muzycznych i reakcji na muzykę. Wywodziły się one z nurtu badań nad ontogenezą człowieka. W latach dwudziestych pojawił się nowy nurt odwołujący się do fenomenologii (szkoła Mullera-Freinfelsa i Kurtha) koncentrujący się na przeżyciach estetyczno-emocjonalnych związanych z muzyką. W roku 1930 ukazała się pierwsza praca o charakterze monograficznym poświęcona problemom rozwoju muzycznego dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia (Musikerziehung, G. Schünemanna). Kolejne ożywienie zainteresowań badawczych psychologią muzyki nastąpiło na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. W tym czasie zaczął się intensywnie rozwijać nurt badań psychometrycznych nad rozwojem zdolności i osiągnięć muzycznych (Drake, Wing, Bentley i Gordon). Badania te prowadzono na dużych, wielotysięcznych populacjach, obejmujących swoim zasięgiem różne narodowości, poziomy wieku i przygotowania muzycznego. Dostarczyły one rzetelnych informacji na temat rozwoju poszczególnych zdolności muzycznych, dynamiki tego rozwoju, różnic indywidualnych w ich zakresie, związków z treningiem muzycznym, czy płcią badanych. W latach sześćdziesiątych punkt ciężkości przesunięto na problemy psychologicznych podstaw uczenia się i wychowania. W psychologii rozwojowej pojawiły się nowe nurty i koncepcje badawcze (Piaget i Chomsky, Erickson, Kohlberg, Wygotski, Bruner). Zaowocowało to licznymi badaniami skoncentrowanymi na problemach stałości i tożsamości w percepcji melodii, rytmu, metrum oraz na procesie tworzenia się pojęć muzycznych i rozwoju myślenia muzycznego. Podjęto również wiele eksperymentów pedagogicznych, ukierunkowanych na obserwację rozwoju muzycznego dzieci. Realizowano systematyczne studia eksperymentalne nad słuchem niemowląt i podstawami rozwoju mowy, które rzuciły nowe światło na problemy rozwoju muzycznego człowieka we wczesnych stadiach ontogenezy oraz na rolę i znaczenie relacji interpersonalnych i komunikacji prewerbalnej dla tego okresu rozwoju (np. badania Mooga). W latach osiemdziesiątych zaczęto odczuwać wzrastającą potrzebę integracji dotychczasowych badań nad rozwojem muzycznym człowieka, ujęcia rozwoju muzycznego człowieka w kontekście rozwoju ogólnego w skali całego życia i specyfiki kultury muzycznej jego środowiska. Aktualne trendy w badaniach nad muzycznym rozwojem wiążą się z odkryciami neurobiologii i neurodydaktyki.
Badacze mają obecnie do dyspozycji co najmniej kilka propozycji spójnych koncepcji muzycznego rozwoju, a coraz doskonalsze sposoby nieinwazyjnego monitorowania pracy mózgu (tomografia komputerowa, pozytronowa) oraz intensywny rozwój pedagogiki, socjologii i psychologii stwarzają wspaniałą perspektywę dla dalszych dociekań.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz