Agnieszka Weiner UMCS - Rozwój muzyczny człowieka
Doniesienia neurodydaktyki muzycznej stanowią ważne, ale trudne na obecnym etapie do syntetycznego ujęcia, źródło empirycznych dowodów naukowych. Podejmowane badania wymagają bowiem wysiłku zespołów badawczych, specjalistycznego sprzętu i są kosztowne. Stąd mają raczej charakter przyczynkarski a ich problematyka pozostaje mocno rozproszona. Warto jednak je uwzględniać, gdyż rzucają nowe światło na podstawowe zagadnienia interesujące psychologię muzyki i edukację.
Wybrane przeze mnie wyniki badań grupuję w wybrane zakresy tematyczne: okresy krytyczne w rozwoju muzycznym, neuroplastyczność mózgu; mózg jako organ społeczny, neurony lustrzane; wpływ kontaktu z muzyką na inteligencję; rola emocji w uczeniu się; rola sposobu uczenia się muzyki. Z konieczności przegląd ten charakteryzował się będzie pewną wybiórczością.
W ostatnich latach rozwój technologii umożliwił badania, na podstawie których można wnioskować o istnieniu okresów krytycznych w rozwoju muzycznym poprzez badania mózgu osób związanych z muzyką. Jak dotąd nie było empirycznych dowodów na to, że takie okresy w nauce muzyki zachodzą. Ograniczano się do stwierdzenia, że ich wykazanie jest skomplikowane ze względu na wielopłaszczyznowy charakter i konieczność uwzględnienia wielu zmiennych (wpływów środowiskowych oraz własnych doświadczeń). Nowe doniesienia L. Trainor wskazują, iż wczesne doświadczenia muzyczne stanowią przyczynę różnych efektów dla podobnych doświadczeń w późniejszym życiu. L. Trainor13 powołuje się na badania Amunts, Schlaug, Jaencke, Steinmetz, Schleicher, Dabringhaus i Zilles, którzy wykazali (stosując metodę znacznika ILPG) istnienie makrostrukturalnych różnic morfologicznych w pierwotnej korze ruchowej (różnica wielkości obszaru kory ruchowej) u osób grających na instrumentach klawiszowych w porównaniu do nie- muzyków. Różnica była istotnie pozytywnie skorelowana z wiekiem rozpoczęcia lekcji gry na instrumencie. Na podstawie badania obrazowania mózgu wykazano także, że mózgi wykwalifikowanych muzyków różnie reagują na bodźce muzyczne w porównaniu do mózgów nie-muzyków, i że efekt ten jest obserwowany głównie u osób, które rozpoczęły praktyki muzyczne w młodym wieku. Dowiedziono także, że specyficzna reprezentacja kory słuchowej jest wzmocniona zależnie od osobistych doświadczeń barwy podczas nauki gry na konkretnym instrumencie14. Flor i Hodges15 powołują się na prace Gordona (bazujące na odkryciach Wiesela i Hubela) dotyczące jego ustaleń o braku możliwości podnoszenia się zdolności muzycznych dzieci po 9 roku życia, co również ma związek z istnieniem okresów krytycznych w muzycznym rozwoju. L. Trainor przywołuje prace Takeuchi i Hulse, dotyczące badań nad związkiem posiadania absolutnego słuchu u dorosłych z uczestniczeniem przez nich w lekcjach muzyki przed 6 rokiem życia. Doskonale to koresponduje ze postrzeżeniami Crozier’a16, iż absolutny słuch można wytrenować z większym sukcesem przed 6 rokiem życia. Russo, Windell i Cuddy17 potwierdzili, iż badane przez nich 5-6 -latki były bardziej podatne na trening absolutnego słuchu niż 3-4- latki oraz dorośli. Trainor powołuje się też na kilka doniesień (Speer i Meeks), w których wskazuje się na okres od 8 do 10-12 roku życia jako na okres szczególnej wrażliwości na strukturę harmoniczną. Do podobnych wniosków doszli: Costa-Giomi (2003), Cuddy i Badertscher (1987), Krumhansl i Keil (1982)18. Generalnie Trainor stwierdza, że doniesienia powyższe wskazują na wysokie prawdopodobieństwo tezy o istnieniu okresów krytycznych w rozwoju muzycznym. Jej zdaniem należy jednak także wziąć pod uwagę neuroplastyczność mózgu, która to cecha stwarza nowe możliwości przemapowania mózgu w dorosłym życiu i, jak konstatuje, pomnaża wielość dróg dla osiągnięcia doskonałości w muzyce.
Wpływ nauki muzyki na inteligencję interesuje wiele osób, stąd liczne próby szukania dowodów empirycznych w tym zakresie. Porównanie szybkości przetwarzania umysłowego przez małe dzieci intensywnie trenowane muzycznie z ich rówieśnikami bez takiego treningu interesowało Gruhna20. Jego badania wskazują na przyspieszenie o około dwa lata w zakresie rozwoju wymienionej funkcji umysłu u dzieci poddanych treningowi muzycznemu. Podobne wyniki uzyskano w realizowanych w ramach Harvard Project Zero podłużnych badaniach mających na celu porównywanie mózgów dzieci pobierających lekcje gry na fortepianie oraz dzieci nie zaangażowanych w uczenie się muzyki. Wyniki MRI (rezonans magnetyczny) wykazały większą objętość szarej materii w mózgu (już po roku) u dzieci aktywnie muzykujących21. Doniesienia powyższe pozostają synergiczne z wynikami T. Fujioka, B. Ross, R. Kakigi, C. Pantev, L. J. Trainor22. Analizowali oni rekcję dzieci w wieku przedszkolnym (4-6 rok życia) na barwę skrzypiec i hałas dzieląc badanych na grupy: pobierającą lekcje nauki gry na skrzypcach (szkoła Suzuki) i bez muzycznego treningu. W czterech próbkach w badaniu przy użyciu magnetoencefalografii (MEG) stwierdzono wyraźne zmiany rozwojowe mózgu u dzieci kształconych muzycznie. Jest to pierwsze, jak stwierdzają autorzy, doniesienie o zmianach w mózgu po trwającym zaledwie rok eksperymencie. Proceduralny sposób uczenia się muzyki w zakresie poprawności wyróżniania poprzedników i następników we frazie muzycznej, spowodował długoterminowe zmiany w mózgu, co wykazali Altenmüller, Gruhn, Parlitz i Liebert23. Zmiany takie nie zaszły w grupie kontrolnej, uczonej deklaratywnie. Wyniki obrazowały uogólnioną aktywność kory mózgowej (wzrost aktywności prawej półkuli) u uczniów czynnie realizujących zadania muzyczne (śpiew, improwizacja, gra na instrumentach). Globalny sposób przetwarzania informacji utrzymywał się u tych osób nawet po roku od przeprowadzonych badań. W grupie kontrolnej zauważono jedynie zwiększenie aktywności lewej półkuli odpowiedzialnej m.in. za myślenie analityczne i przetwarzanie „krok po kroku”. W ten sposób neurodydaktyka przynosi „twarde” dowody dla zinterpretowanych wcześniej i poznanych innymi metodami, prawidłowości uczenia się.
Mózg, definiowany jest przez Geralda Hüther’a jako organ społeczny, a nie procesor poznawczy. Postrzega on go jako aktywny system, który jest genetycznie uwarunkowany do reagowania na bodźce płynące ze środowiska i organizację struktury w celu ich identyfikacji. Rozwój mózgu opiera się na aktywnych interakcjach ze stymulującym go środowiskiem. Można porównać rozwijający się mózg do lustra jego sposobów interakcji ze środowiskiem. W początkowym okresie życia mózg rozwija olbrzymią ilość połączeń synaptycznych gotowych do odbioru i przetwarzania wszelkiego rodzaju bodźców wejściowych. Z czasem „zmniejsza” połączenia, które są rzadko używane, a wzmacnia te z nich, które są często i wielokrotnie aktywowane. Stanowi to podstawę rozwoju umiejętności. Ilość i szybkość przetwarzania tych informacji (czynnik g) jest warunkowana genetycznie. Większość z tego co dzieci się uczą jest nabywana nieformalnie w toku kontaktów z rodzicami, opiekunami, rówieśnikami. W relacjach tych kluczową rolę odgrywają emocje. Zawsze, gdy nowe zestawy danych mogą być zintegrowane z już istniejącymi, układ limbiczny wydziela dopaminę dając uczucie zadowolenia. Ponieważ mózg dąży do powtórzenia tego stanu powoduje adekwatną aktywizację organizmu, która jako skuteczna przechodzi do zasobów pamięci trwałej. Oznacza to, że emocjonalnie wzmocniona informacja daje szansę trwałego uczenia się. W tym kontekście uczenie się jest procesem auto-wspierania, opartego na bio-sprzężeniu zwrotnym. Doniesienia z badań potwierdzają, iż muzyka może wywołać specyficzne reakcje podobne do przyjemnego doświadczenia lub szczęścia i może redukować stres. Zaobserwowano, wykorzystując obrazowanie PET, reakcje doświadczania przyjemności z biernego słuchania muzyki instrumentalnej także u osób niekształconych muzycznie. Nastąpiła u nich wyraźna aktywacja limbicznego i paralimbicznego systemu oraz aktywacja pierwotnej i wtórnej kory słuchowej, co wskazuje na specyficzną dla człowieka reakcję na muzykę.
Zaprezentowane wyżej wyniki wskazują na silną interakcję pomiędzy rozwojem mózgu i procesem uczenia się, które można uznać się ważny aspekt edukacji w ogóle, a edukacji muzycznej w szczególności.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz